กลุ่มผู้กำหนดราคาน้ำมันโลก: เจาะลึก OPEC, OPEC+ และ 5 ปัจจัยสำคัญที่ขับเคลื่อนเศรษฐกิจไทย

บทนำ: ทำความเข้าใจพลังงานขับเคลื่อนเศรษฐกิจโลก

ในยุคสมัยที่การค้าขายและอุตสาหกรรมเป็นตัวขับเคลื่อนหลักของโลก “น้ำมัน” ยังคงยืนหยัดเป็นแหล่งพลังงานหลักที่คอยหล่อเลี้ยงเศรษฐกิจทั่วสารทิศ ความแกว่งไกวของราคาน้ำมันไม่ใช่แค่กระทบต้นทุนการผลิตหรือค่าขนส่งเท่านั้น แต่ยังแผ่ขยายผลกระทบไปถึงค่าครองชีพของผู้คนทุกหย่อมหญ้าทั่วโลก สิ่งนี้จุดประกายคำถามสำคัญว่า ใครกันคือผู้มีอิทธิพลกำหนดชะตากรรมของราคาน้ำมันโลก บทความนี้จะพาคุณเจาะลึกบทบาทของกลุ่มที่สำคัญที่สุดอย่าง OPEC และ OPEC+ พร้อมทั้งสำรวจปัจจัยอื่นๆ ที่มีน้ำหนักต่อราคาน้ำมัน และวิเคราะห์ผลสะท้อนที่เกิดขึ้นกับประเทศไทยในฐานะประเทศนำเข้าน้ำมันสุทธิ

OPEC คืออะไร? กลุ่มเศรษฐกิจผู้ทรงอิทธิพลเหนือน้ำมันโลก

กำเนิดและวัตถุประสงค์ของ OPEC

องค์การประเทศผู้ส่งออกน้ำมัน หรือ OPEC (Organization of the Petroleum Exporting Countries) เกิดขึ้นในเดือนกันยายน พ.ศ. 2503 (ค.ศ. 1960) ที่กรุงแบกแดด ประเทศอิรัก โดยเริ่มต้นจากสมาชิกผู้ก่อตั้ง 5 ชาติ ได้แก่ อิรัก อิหร่าน คูเวต ซาอุดีอาระเบีย และเวเนซุเอลา จุดประสงค์หลักคือการรวมพลังของประเทศผู้ผลิตน้ำมันเพื่อต่อกรกับยักษ์ใหญ่บริษัทน้ำมันจากตะวันตกที่เรียกว่า “Seven Sisters” ซึ่งครองอำนาจเหนือการผลิตและราคาน้ำมันอย่างสิ้นเชิงในสมัยนั้น

OPEC มุ่งประสานนโยบายด้านปิโตรเลียมระหว่างสมาชิก เพื่อรักษาความสมดุลในตลาดน้ำมันโลก และรับประกันผลตอบแทนที่ยุติธรรมจากการส่งออกน้ำมันให้กับประเทศผู้ผลิต นอกจากนี้ ยังเน้นการจัดหาน้ำมันให้ผู้บริโภคอย่างต่อเนื่องและมีประสิทธิภาพ สร้างรากฐานที่มั่นคงให้กับอุตสาหกรรมพลังงานระดับโลก

สมาชิกปัจจุบันของ OPEC: ใครคือผู้เล่นหลัก?

ณ ต้นปี 2567 OPEC มีสมาชิกทั้งหมด 12 ประเทศ ที่กระจายตัวอยู่ตามภูมิภาคต่างๆ ทั่วโลก โดยส่วนใหญ่ตั้งอยู่ในตะวันออกกลางและแอฟริกา กลุ่มนี้รวมกันถือครองปริมาณสำรองน้ำมันดิบและกำลังการผลิตที่เป็นหัวใจสำคัญของตลาดโลก

ซาอุดีอาระเบียโดดเด่นในฐานะผู้ผลิตน้ำมันรายใหญ่ที่สุดของกลุ่ม และมีบทบาทนำในการกำหนดทิศทางนโยบายการผลิต การเปลี่ยนแปลงสมาชิก เช่น การเข้าร่วมหรือถอนตัวของบางประเทศ สร้างความเคลื่อนไหวในพลวัตและพลังต่อรองของ OPEC บนเวทีโลก

กลไกการทำงานของ OPEC: การกำหนดโควตาและการควบคุมราคา

OPEC ออกแบบกลไกควบคุมราคาน้ำมันผ่านการจัดการอุปทานในตลาดโลก โดยอาศัยการกำหนด “โควตาการผลิต” สำหรับแต่ละสมาชิก ในที่ประชุมรัฐมนตรีที่จัดเป็นประจำ สมาชิกจะวิเคราะห์สถานการณ์ตลาด โดยพิจารณาอุปสงค์ อุปทานที่คาดการณ์ ปัจจัยเศรษฐกิจและการเมือง เพื่อตัดสินใจปรับระดับการผลิตทั้งหมด ไม่ว่าจะเพิ่ม ลด หรือคงไว้

การตัดสินใจเหล่านี้กำหนดปริมาณน้ำมันที่ไหลเข้าตลาดโดยตรง หากลดโควตา อุปทานหดตัว ราคามักพุ่งสูงขึ้น ในทางตรงข้าม การเพิ่มโควตาจะกดราคาให้ต่ำลง กลไกนี้ทำให้ OPEC ครองอิทธิพลเหนือความมั่นคงและแนวโน้มราคาน้ำมันโลก แม้บางครั้งสมาชิกอาจไม่ยึดติดโควตาอย่างเคร่งครัดก็ตาม

OPEC+ การรวมพลังครั้งใหม่: เพิ่มอำนาจการกำหนดราคา?

ช่วงหลายปีมานี้ โลกได้เห็นการก้าวขึ้นของพันธมิตรใหม่ชื่อ “OPEC+” ซึ่งขยายความร่วมมือจากสมาชิก OPEC ไปสู่ผู้ผลิตน้ำมันนอกกลุ่มที่สำคัญ โดยเฉพาะรัสเซีย ร่วมกับชาติอื่นๆ เช่น เม็กซิโก คาซัคสถาน และมาเลเซีย OPEC+ เริ่มต้นในปี พ.ศ. 2559 (ค.ศ. 2016) เพื่อรับมือวิกฤตน้ำมันล้นตลาดและราคาที่ร่วงต่ำอย่างหนัก

การรวมตัวนี้เสริมพลังการควบคุมอุปทานน้ำมันโลกให้แข็งแกร่งขึ้น เนื่องจากสมาชิกนอกกลุ่มเป็นผู้ผลิตรายใหญ่ เมื่อ OPEC+ ตกลงปรับกำลังการผลิต มันสร้างแรงกระเพื่อมที่รุนแรงกว่าการตัดสินใจของ OPEC เดี่ยวๆ ความร่วมมือสะท้อนถึงความพยายามของผู้ผลิตในการประสานผลประโยชน์ เพื่อรักษาสมดุลตลาด ท่ามกลางความไม่แน่นอนทางเศรษฐกิจ เช่น การระบาดของโรคหรือความตึงเครียดทางภูมิรัฐศาสตร์

ปัจจัยอื่นที่ขับเคลื่อนราคาน้ำมัน: นอกเหนือจาก OPEC และ OPEC+

ถึงแม้ OPEC และ OPEC+ จะเป็นตัวแปรหลักในการกำหนดราคาน้ำมัน แต่ตลาดยังถูกขับเคลื่อนด้วยปัจจัยภายนอกอีกหลายประการที่ไม่ควรมองข้าม:

• การเติบโตของเศรษฐกิจโลกและอุปสงค์: เมื่อเศรษฐกิจขยายตัว อุปสงค์น้ำมันสำหรับขนส่ง อุตสาหกรรม และผลิตไฟฟ้าพุ่งสูง ราคาจึงมีทิศทางขึ้น ในทางกลับกัน ภาวะถดถอยหรือวิกฤตอย่างโควิด-19 จะดึงอุปสงค์ลงและกดราคา
• สถานการณ์ทางภูมิรัฐศาสตร์: ความขัดแย้ง สงคราม การคว่ำบาตร หรือความวุ่นวายในแหล่งผลิตหลักอย่างตะวันออกกลาง สามารถขัดขวางการผลิตและขนส่ง สร้างความกังวลอุปทานและผลักราคาให้สูง
• อุปทานจากประเทศนอกกลุ่ม OPEC: การผลิตจากชาติอย่างสหรัฐอเมริกา (โดยเฉพาะน้ำมันชั้นหินดินดานหรือ Shale Oil) แคนาดา และบราซิล สร้างสมดุลอุปทาน-อุปสงค์ การพุ่งขึ้นของ Shale Oil ในสหรัฐฯ ทศวรรษล่าสุด ได้ลดอิทธิพลของ OPEC ลงไม่น้อย
• อัตราแลกเปลี่ยนเงินดอลลาร์สหรัฐ: เนื่องจากน้ำมันซื้อขายด้วยดอลลาร์ การแข็งค่าของสกุลนี้ทำให้ผู้ซื้อจากชาติอื่นจ่ายแพงขึ้น ส่งผลให้อุปสงค์หด ในขณะที่เงินอ่อนค่าจะกระตุ้นอุปสงค์
• การลงทุนและการเก็งกำไรในตลาดน้ำมันฟิวเจอร์ส: นักลงทุนในตลาดอนุพันธ์น้ำมันขับเคลื่อนราคาผ่านการเก็งกำไรจากแนวโน้มอนาคต ข่าวลือหรือความคาดหวังสามารถทำให้ราคาสั่นคลอนในระยะสั้น

ปัจจัยเหล่านี้ผสานกัน สร้างภาพรวมที่ซับซ้อนของตลาดน้ำมัน ทำให้การคาดการณ์ราคาเป็นเรื่องท้าทาย

ผลกระทบของ OPEC และราคาน้ำมันต่อประเทศไทย

ภาระพลังงานของไทยในฐานะผู้นำเข้าน้ำมันสุทธิ

ประเทศไทยพึ่งพาการนำเข้าน้ำมันดิบและผลิตภัณฑ์ปิโตรเลียมจากต่างชาติเป็นหลัก โดยเฉพาะจากตะวันออกกลาง เพื่อรองรับความต้องการภายใน ดังนั้น การเคลื่อนไหวของ OPEC และ OPEC+ รวมถึงความผันผวนราคาน้ำมันโลก จึงกระทบเศรษฐกิจไทยอย่างหนัก ราคาสูงขึ้นหมายถึงค่าใช้จ่ายนำเข้าที่พุ่ง ส่งผลให้ดุลการค้าและดุลบัญชีเดินสะพัดขาดดุลมากขึ้น ซึ่งเป็นแรงกดดันใหญ่ต่อภาพรวมเศรษฐกิจ

จากการวิเคราะห์ของ ธนาคารแห่งประเทศไทย ระบุว่าราคาน้ำมันโลกที่ปรับตัวเร็วเป็นตัวเร่งสำคัญที่กดดันเศรษฐกิจไทย โดยเฉพาะผ่านช่องทางต้นทุนพลังงานที่เพิ่ม

ผลกระทบต่อค่าครองชีพและภาคธุรกิจไทย

ราคาน้ำมันที่พุ่งสูงกระทบค่าครองชีพของคนไทยโดยตรง เนื่องจากขนส่งสินค้าและบริการส่วนใหญ่พึ่งน้ำมัน ต้นทุนที่แพงขึ้นทำให้ผู้ประกอบการส่งต่อภาระไปยังผู้บริโภค ส่งผลให้ราคาสินค้าและบริการปรับขึ้น นำไปสู่เงินเฟ้อที่กัดกินกำลังซื้อ

ภาคธุรกิจไทยต่างเผชิญผลกระทบเช่นกัน:

• ภาคขนส่งและโลจิสติกส์: รับผลหนักสุด ค่าขนส่งที่สูงขึ้นเพิ่มต้นทุนดำเนินงาน อาจต้องขึ้นราคาบริการ
• ภาคปิโตรเคมี: แม้มีโรงกลั่น แต่ราคาน้ำมันดิบแพงกระทบต้นทุนวัตถุดิบ
• ภาคการท่องเที่ยว: ค่าโดยสารเครื่องบินที่สูงขึ้นลดนักท่องเที่ยวต่างชาติ และเพิ่มต้นทุนเดินทางภายใน
• ภาคเกษตรกรรม: ต้นทุนปุ๋ยและขนส่งผลผลิตพุ่งตาม

รัฐบาลไทยจึงออกนโยบายบรรเทา เช่น ตรึงราคาน้ำมันดีเซล อุดหนุนกองทุนน้ำมัน หรือลดภาษีสรรพสามิต แต่มาตรการเหล่านี้อาจสร้างภาระงบประมาณและบิดเบือนตลาดในระยะยาว

กลยุทธ์ของไทยในการรับมือกับความผันผวนของราคาน้ำมัน

เพื่อเสริมความยืดหยุ่นทางพลังงานและเศรษฐกิจ รัฐบาลและเอกชนไทยได้วางแผนหลายด้าน:

• ส่งเสริมพลังงานทางเลือกและหมุนเวียน: เพิ่มสัดส่วนไฟฟ้าจากแสงอาทิตย์ ลม ชีวมวล และน้ำ เพื่อลดพึ่งพาเชื้อเพลิงฟอสซิล
• พัฒนาพลังงานชีวภาพ: สนับสนุนเอทานอลและไบโอดีเซลจากพืชเกษตร เป็นทางเลือกสำหรับยานยนต์
• เพิ่มประสิทธิภาพการใช้พลังงาน: รณรงค์และกำหนดกฎเพื่อประหยัดพลังงานในอุตสาหกรรม ขนส่ง และครัวเรือน
• สำรวจและพัฒนาแหล่งปิโตรเลียมในประเทศ: แม้จำกัด แต่ยังขุดเจาะก๊าซธรรมชาติและน้ำมันในอ่าวไทยและบนบก เพื่อเสริมความมั่นคง
• บริหารกองทุนน้ำมันเชื้อเพลิง: ใช้เป็นเครื่องมือรักษาราคาในประเทศ แต่ต้องระวังหนี้สะสม
• ความร่วมมือระหว่างประเทศ: สร้างพันธมิตรกับผู้ผลิตน้ำมัน เพื่อความมั่นคงอุปทาน

กระทรวงพลังงานของไทย วางแผนพลังงานชาติที่เน้นความมั่นคง ลดก๊าซเรือนกระจก และเสริมขีดแข่งขัน ซึ่งเป็นกุญแจรับมือราคาน้ำมันผันผวน

อนาคตของ OPEC และตลาดน้ำมันในยุคเปลี่ยนผ่านพลังงาน

โลกกำลังเข้าสู่ยุคเปลี่ยนผ่านพลังงานที่มุ่งลดคาร์บอนและหันสู่พลังงานสะอาด ข้อตกลงสภาพภูมิอากาศระดับโลกและเทคโนโลยีหมุนเวียนอย่างรถยนต์ไฟฟ้ากำลังลดอุปสงค์น้ำมันในระยะยาว

OPEC และ OPEC+ จะยืนหยัดในฐานะผู้กำหนดราคาได้นานแค่ไหน? ในระยะสั้นถึงกลาง อุปสงค์ยังแข็งแกร่ง โดยเฉพาะในตลาดเกิดใหม่ แต่ระยะยาว พลังงานสะอาดอาจทำให้อุปสงค์ถึงจุดพีคและถดถอย สิ่งนี้บังคับให้ OPEC ปรับตัว จากการควบคุมอุปทานเพื่อราคาสูง สู่การจัดการตลาดที่หดตัว

อย่างไรก็ตาม OPEC ยังคงทรงอิทธิพล เนื่องจากน้ำมันยังเป็นแกนหลักในหลายภาคส่วน และการเปลี่ยนโครงสร้างพื้นฐานต้องเวลายาวนาน OPEC อาจลงทุนในเทคโนโลยีดักจับคาร์บอนหรือกระจายไปสู่พลังงานอื่น เพื่อรักษาบทบาท

สรุป: กลุ่มผู้กำหนดราคาน้ำมันโลกและบทบาทที่ไม่หยุดนิ่ง

OPEC และ OPEC+ ยังคงเป็นผู้ครองอำนาจหลักในการกำหนดราคาน้ำมันโลก ผ่านการจัดการโควตาผลิต แม้ปัจจัยภายนอกอย่างเศรษฐกิจโลก ภูมิรัฐศาสตร์ และการผลิตนอกกลุ่มจะเข้ามาแทรกแซง

สำหรับไทยในฐานะนำเข้า การเข้าใจตลาดน้ำมันและบทบาท OPEC จึงจำเป็นต่อนโยบายเศรษฐกิจพลังงาน เพื่อรับมือความผันผวนและสร้างความมั่นคงระยะยาว ท่ามกลางการเปลี่ยนผ่านพลังงาน OPEC อาจปรับเปลี่ยน แต่การจัดการพลังงานของไทยจะยังคงเป็นเรื่องสำคัญไม่สิ้นสุด

คำถามที่พบบ่อย (FAQs)