เงินเฟ้อ สาเหตุหลัก 3 ประการ: ทำไมค่าครองชีพไทยถึงแพงขึ้นและคุณควรรับมืออย่างไร

บทนำ: ทำความเข้าใจเงินเฟ้อและทำไมต้องรู้สาเหตุ

เงินเฟ้อ หรือภาวะที่ราคาสินค้าและบริการทั่วไปปรับตัวสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง เป็นเรื่องที่ทุกคนในสังคมไทยรู้สึกได้ชัดเจนผ่านค่าครองชีพที่เพิ่มพูนขึ้นเรื่อยๆ การรู้จักสาเหตุเบื้องหลังจึงไม่ใช่แค่เรื่องพื้นฐานสำหรับการจัดการเงินส่วนตัวเท่านั้น แต่ยังช่วยให้หน่วยงานรัฐและผู้ประกอบการวางแผนนโยบายและยุทธศาสตร์ที่เหมาะสม เพื่อลดผลกระทบต่อเศรษฐกิจโดยรวมของไทย บทความนี้จะพาคุณสำรวจกลไกหลักและปัจจัยต่างๆ ที่ก่อให้เกิดเงินเฟ้อ พร้อมวิเคราะห์สถานการณ์เฉพาะในประเทศไทย เพื่อให้คุณมองเห็นภาพชัดเจนว่าอะไรคือรากเหง้าของราคาที่พุ่งทะยานขึ้น

สาเหตุหลักของเงินเฟ้อ: กลไกเศรษฐกิจพื้นฐาน

โดยหลักแล้ว สาเหตุของเงินเฟ้อแบ่งได้เป็นสามกลุ่มใหญ่ที่สะท้อนถึงกระบวนการทางเศรษฐกิจที่แตกต่างกัน ได้แก่ เงินเฟ้อจากอุปสงค์ที่ดึงดูด (Demand-Pull Inflation) เงินเฟ้อจากต้นทุนที่ผลักดัน (Cost-Push Inflation) และเงินเฟ้อที่นำเข้ามา (Imported Inflation) การศึกษาลึกถึงแต่ละประเภทนี้จะช่วยให้คุณเข้าใจภาพรวมของแรงกดดันที่กระทบต่อราคาสินค้าและบริการได้ดียิ่งขึ้น

1. เงินเฟ้อด้านอุปสงค์ (Demand-Pull Inflation): เมื่อเงินไล่ล่าสินค้า

เงินเฟ้อประเภทนี้เกิดขึ้นเมื่อความต้องการซื้อสินค้าและบริการในเศรษฐกิจทั้งระบบสูงกว่าที่ผู้ผลิตสามารถจัดหาได้ทัน หรือพูดง่ายๆ คือ ผู้คนอยากซื้อมากกว่าที่เศรษฐกิจผลิตไหว ส่งผลให้ผู้ขายมีโอกาสขึ้นราคาได้สะดวก เพราะลูกค้ายังมีกำลังซื้อและยอมจ่ายในระดับที่สูงกว่าเดิม

ปัจจัยสำคัญที่จุดชนวนเงินเฟ้อด้านนี้ ได้แก่

• ปริมาณเงินในระบบที่ขยายตัว: เมื่อธนาคารกลางใช้นโยบายการเงินแบบคลายตัว เช่น ลดดอกเบี้ยหรือปล่อยเงินเข้าสู่ตลาดมากขึ้น สภาพคล่องในระบบจะเพิ่ม สร้างให้ประชาชนและธุรกิจมีเงินสดเหลือเฟือพร้อมใช้จ่าย
• นโยบายการคลังที่ขยายตัว: รัฐบาลออกมาตรการกระตุ้น เช่น เพิ่มงบประมาณภาครัฐ ลดภาษี หรือโครงการช่วยเหลืออย่างคนละครึ่ง ซึ่งช่วยเสริมอำนาจซื้อและกระตุ้นการบริโภค
• ความเชื่อมั่นของผู้บริโภคที่เพิ่มขึ้น: ถ้าคนมั่นใจในอนาคตเศรษฐกิจและรายได้ พวกเขาจะกล้าจับจ่ายและลงทุนมากกว่าเดิม สร้างแรงดึงอุปสงค์ให้พุ่งสูง

ตัวอย่างในประเทศไทย: ในช่วงเศรษฐกิจฟื้นตัวฉับพลัน หรือเมื่อรัฐมีโครงการกระตุ้นใหญ่ๆ อย่างช้อปดีมีคืนหรือโปรโมชั่นท่องเที่ยว อาจทำให้ความต้องการสินค้าบางกลุ่มทะลัก โดยเฉพาะในกรอบเวลาจำกัด ถ้าผู้ผลิตตามไม่ทัน ราคาก็จะปรับขึ้นตามไปด้วย ธนาคารแห่งประเทศไทยเคยชี้ในรายงานประเมินเศรษฐกิจว่า หลังโควิด-19 อุปสงค์กลับมาเป็นปัจจัยสำคัญ รายงานประเมินภาวะเศรษฐกิจ นอกจากนี้ ในบริบทไทยที่การท่องเที่ยวเป็นหัวใจเศรษฐกิจ การกลับมาของนักท่องเที่ยวจำนวนมากยังช่วยเร่งอุปสงค์ด้านบริการให้สูงขึ้นอีกด้วย

2. เงินเฟ้อด้านต้นทุน (Cost-Push Inflation): เมื่อต้นทุนผลิตสูงขึ้น

เงินเฟ้อจากต้นทุนเกิดเมื่อค่าใช้จ่ายในการผลิตสินค้าและบริการพุ่งสูง ผู้ผลิตจึงต้องส่งต่อภาระนี้ให้ผู้ซื้อผ่านการขึ้นราคา เพื่อรักษากำไรไว้ แม้ความต้องการโดยรวมในเศรษฐกิจจะไม่เปลี่ยนแปลงมากนัก

ปัจจัยที่ทำให้ต้นทุนเพิ่ม ได้แก่

• ราคาน้ำมันและพลังงาน: การขึ้นของราคาน้ำมัน ก๊าซ หรือค่าไฟ กระทบตรงๆ ต่อค่าขนส่งและการผลิตในทุกอุตสาหกรรม
• ค่าแรงงาน: การปรับค่าแรงขั้นต่ำหรือตลาดแรงงานตึงตัว ทำให้ต้นทุนแรงงานโดยรวมสูงขึ้น ส่งผลต่อผู้ประกอบการ
• ราคาวัตถุดิบ: ความขาดแคลนหรือราคาวัตถุดิบหลักอย่างเหล็ก พลาสติก ปุ๋ย หรือผลผลิตเกษตร ในตลาดโลกหรือในประเทศ
• ปัญหาห่วงโซ่อุปทาน: การติดขัดในห่วงโซ่โลก เช่น โรงงานหยุดชะงัก ขาดตู้คอนเทนเนอร์ หรือปัญหาการขนส่ง ทำให้ค่าการนำเข้าสูงและการผลิตล่าช้า

ตัวอย่างในประเทศไทย: ไทยนำเข้าน้ำมันดิบและพลังงานจำนวนมาก เมื่อราคาโลกพุ่ง ผู้ประกอบการขนส่งและโรงงานต่างๆ ต้องปรับราคาบริการหรือสินค้า เช่น ข้าวแกงหรือค่ารถสาธารณะ นอกจากนี้ ภาคเกษตรที่เป็นเส้นเลือดใหญ่ของไทย ยังเจอต้นทุนปุ๋ยและยาฆ่าแมลงแพงขึ้นจากความผันผวนของพลังงานโลก ซึ่งกดดันราคาอาหารโดยตรง ทำให้เกิดแรงกดดันต่อราคาอาหาร ในช่วงหลังๆ นี้ การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศยังทำให้วัตถุดิบเกษตรหายากขึ้น เพิ่มแรงกดดันให้ต้นทุนสูงยิ่งกว่าเดิม

3. เงินเฟ้อนำเข้า (Imported Inflation): แรงกดดันจากภายนอกประเทศ

เงินเฟ้อนำเข้าคือสถานการณ์ที่ราคาในประเทศสูงขึ้นเพราะสินค้านำเข้าจากต่างชาติแพงขึ้น หรือค่าเงินบาทอ่อนตัวลง ทำให้ต้องจ่ายเงินบาทมากกว่าเดิมในการนำเข้าสินค้าเหล่านั้น

ปัจจัยหลัก ได้แก่

• ราคาสินค้าโภคภัณฑ์โลก: การขึ้นของราคาน้ำมันดิบ เหล็ก ทองแดง หรือสินค้าเกษตรในตลาดสากล
• อัตราแลกเปลี่ยน: ถ้าเงินบาทอ่อน ต้องใช้เงินบาทแลกสกุลต่างประเทศมากขึ้น ส่งผลให้ต้นทุนนำเข้าพุ่ง
• เงินเฟ้อในประเทศคู่ค้า: ถ้าประเทศที่เรานำเข้าจากมีเงินเฟ้อรุนแรง ผู้ส่งออกที่นั่นจะขึ้นราคา สินค้าที่มาถึงไทยจึงแพงตาม

ตัวอย่างในประเทศไทย: ไทยพึ่งพานำเข้าหลายอย่าง ตั้งแต่พลังงาน วัตถุดิบผลิตภัณฑ์ ไปจนถึงสินค้าอุปโภค ถ้าเงินบาทอ่อนจาก 30 บาทต่อดอลลาร์เป็น 35 บาท ค่าการนำเข้าเครื่องจักร ยา หรืออุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์จะเพิ่มทันที สุดท้ายราคาในตลาดไทยก็ตามขึ้นไปด้วย ในยุคที่การค้าทั่วโลกเชื่อมโยงกันแบบนี้ ปัจจัยภายนอกอย่างสงครามหรือวิกฤตพลังงานยังทำให้เงินเฟ้อนำเข้าในไทยรุนแรงขึ้นได้ง่าย

ปัจจัยเสริมอื่นๆ ที่กระตุ้นเงินเฟ้อ

นอกเหนือจากสามสาเหตุหลัก ยังมีปัจจัยอื่นๆ ที่ช่วยจุดประกายหรือทำให้เงินเฟ้อรุนแรงยิ่งขึ้น ซึ่งเป็นส่วนที่ขาดไม่ได้ในการวิเคราะห์ภาพรวม

• ความคาดหวังเงินเฟ้อ (Inflation Expectations): ถ้าคนคาดว่าราคาจะขึ้นในอนาคต พวกเขาอาจรีบซื้อของหรือเรียกร้องค่าจ้างสูงขึ้น ผู้ประกอบการก็อาจขึ้นราคาล่วงหน้า สร้างวงจรอุบาทว์อย่างเกลียวค่าจ้าง-ราคา ที่ทำให้เงินเฟ้อลุกลาม
• นโยบายการเงินและการคลังที่ไม่เหมาะสม: ถ้าธนาคารแห่งประเทศไทยคลายนโยบายมากเกิน หรือรัฐใช้จ่ายฟุ่มเฟือยโดยไม่ระวัง ปริมาณเงินและอุปสงค์จะพุ่งเกินศักยภาพเศรษฐกิจ ก่อให้เกิดเงินเฟ้อ
• การผูกขาดและการแข่งขันที่ไม่สมบูรณ์: ในตลาดที่ผู้เล่นใหญ่ครองอำนาจ พวกเขาสามารถขึ้นราคาได้โดยไม่กลัวเสียลูกค้า สร้างเงินเฟ้อเฉพาะภาคส่วน โดยเฉพาะในอุตสาหกรรมที่กำกับดูแลน้อย

ปัจจัยเหล่านี้มักเชื่อมโยงกัน ทำให้เงินเฟ้อซับซ้อนยิ่งขึ้น โดยเฉพาะในเศรษฐกิจเปิดอย่างไทยที่ได้รับอิทธิพลจากทั้งในและนอกประเทศ

เจาะลึกสาเหตุเงินเฟ้อในบริบทของประเทศไทย

ไทยในฐานะประเทศกำลังพัฒนาที่มีโครงสร้างเศรษฐกิจเฉพาะตัว มักเจอเงินเฟ้อจากปัจจัยที่ผสมผสานระหว่างภายในและภายนอก ทำให้ต้องวิเคราะห์อย่างละเอียด

• โครงสร้างเศรษฐกิจไทย: ไทยพึ่งพาการส่งออกและนำเข้า ทำให้敏感ต่อราคาโภคภัณฑ์โลกและอัตราแลกเปลี่ยน การนำเข้าพลังงานยังทำให้เราเสี่ยงต่อความผันผวนจากต่างชาติโดยตรง
• ภาคเกษตรกรรม: แม้ไทยจะเก่งเรื่องเกษตร แต่ผลผลิตยังขึ้นกับสภาพอากาศ ภัยแล้งหรือน้ำท่วมทำให้ผลผลิตลด ราคาพืชผลพุ่ง อาหารซึ่งเป็นส่วนใหญ่ของดัชนีราคาผู้บริโภคจึงกระทบเงินเฟ้อทั้งระบบ
• นโยบายรัฐบาลเฉพาะกิจ: รัฐไทยเคยใช้นโยบายกระตุ้นในวิกฤต เช่น หลังโควิด ผ่านโครงการอัดฉีดเงิน ซึ่งช่วยเศรษฐกิจระยะสั้นแต่กดดันอุปสงค์และเงินในระบบ
• มุมมองจากธนาคารแห่งประเทศไทย: ธปท. ติดตามสาเหตุเงินเฟ้ออย่างใกล้ชิด มักชี้ถึงการผสมระหว่างอุปทานอย่างพลังงานอาหาร และอุปสงค์ที่ฟื้นตัว ตามรายงานผลการประชุมคณะกรรมการนโยบายการเงิน (กนง.) ธปท. ใช้ดอกเบี้ยนโยบายควบคุมเงินและคาดหวังเงินเฟ้อ โดยในช่วงหลังยังเน้นการสื่อสารเพื่อสร้างความเชื่อมั่น

สรุป: การทำความเข้าใจสาเหตุเพื่อรับมือกับเงินเฟ้อ

การรู้ลึกถึงสาเหตุเงินเฟ้อ ไม่ว่าจะจากอุปสงค์ ต้นทุน หรือนำเข้า รวมถึงปัจจัยเสริม เป็นกุญแจสำคัญที่ช่วยให้ครัวเรือน ธุรกิจ และรัฐเตรียมรับมือได้ดี ผู้บริโภคที่เข้าใจเหตุผลเบื้องหลังค่าครองชีพแพง จะปรับพฤติกรรมและวางแผนการเงินได้มีประสิทธิภาพ ขณะที่รัฐสามารถออกนโยบายการเงินคลังที่สมดุล เพื่อควบคุมเงินเฟ้อในระดับเหมาะสมและขับเคลื่อนเศรษฐกิจยั่งยืน การติดตามข่าวเศรษฐกิจอย่างสม่ำเสมอจึงเป็นเครื่องมือสำคัญในการเผชิญความท้าทายเงินเฟ้อในไทย

คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับสาเหตุของเงินเฟ้อ (FAQs)